حقانیت شیعه

* آیت‌الله بهجت جامع شاخصه‌های فقیه ربانی بود

صالح‌نیا در ابتدای این گفت‌وگو بیان داشت: طبق روایات، فقیه ربانی یا همان فقیه مقبول اهل بیت علیهم السلام، 5 شاخصه اصلی دارد. بنده در حدود 4 - 5 سالی که در محضر حضرت آیت‌الله بهجت بودم، همه این شاخصه‌ها را در ایشان به وضوح دیدم. همین شاخصه‌ها باعث ماندگاری ایشان در دلهای شاگردان و مقلدان بود.

اولین شاخصه فقیه ربانی: فقاهت و آزاد اندیشی فقهی در کنار فقاهت

صالح‌نیا گفت: اولین شاخصه، فقاهت است. ایشان متون فقهی را به خوبی می‌شناخت. اساتید بزرگی را مثل آقا ضیاء عراقی که از بزرگان فقه ماست، از نزدیک دیده بود. ایشان علاوه بر تسلط کاملی که بر فقه داشت، در کنار آن آزاد اندیشی فقهی داشت. این آزاد اندیشی فقهی چیزی است که فقیه در قرن ارتباطات، بسیار لازم دارد. در کنار اینها ما اعلمیت فقهی ایشان را هم می‌دیدیم. به نظر من، ایشان به نحو شاخصی هم به دلیل کثرت اساتید و هم به دلیل کثرت متونی که دیده بود و هم چنین به دلیل آزاد اندیشی که عرض کردم، بین فقهای زمان خودش اعلم بود.

دومین شاخصه فقیه ربانی: صیانت نفس از آلودگی‌ها/ ثروت، قدرت و شهرت اسیر آیت‌الله بهجت

این پژوهشگر علوم اسلامی گفت: شاخصه دوم که یک فقیه ربانی دارد، صیانت نفس از آلودگی هاست. اگر یک فقیه بتواند در طول دوران زندگی اسیر ثروت و قدرت و شهرت نشود و اینها را اسیر خود بکند، نفس خودش را صیانت کرده و برای اینکه یک فقیه ربانی محسوب شود، شاخصه بعدی را دارا شده است.

سومین شاخصه فقیه ربانی: حفظ دین و دیانت

صالح‌نیا گفت: شاخصه سوم در فقهای ربانی، حفظ دین است. هدف و کار اصلی یک فقیه ربانی حفظ دین است. آیت‌الله العظمی بهجت تا روزهای آخر عمرشان و هفته آخری که زنده بودند، تدریس فقهی‌شان ترک نشد. در این تدریس‌ها که از حدود 60 سال پیش شروع شده بود، نسل‌های مکرری از مربیان و مبلغان و فقیهان و علما را تربیت کردند و در کنار همه اینها ارشادات خوبی به عوام و خواص داشتند. ایشان فقیهی بودند که از صفای نفس برخوردار بودند. افراد را در آینه باطنشان می‌دیدند و متناسب با نیاز آنها ارشادشان می‌کردند. همین امر تأثیر زیادی در حفظ دین اطرافیان و کلیت دین داشت.

چهارمین شاخصه فقیه ربانی: مخالفت با هوای نفس

استاد حوزه علمیه قم گفت: شاخصه چهارمی که یک فقیه ربانی دارد، مخالفت با هوای نفس است. در طول دورانی که در محضر ایشان بودیم، بنده به ذهن نمی‌آورم حتی یک کار از ایشان دیده باشم که حاکی از هوای نفس باشد. مثلا فرض کنید بخواهند دستشان را جوری بگیرند که مردم ببوسند و یا مثلا از جلسه که بیرون می‌آیند، منتظر این باشند تا کسی ماشین جلوی ایشان نگه دارد. زندگی شخصی آیت الله بهجت مثل بقیه مردم بسیار عادی بود.

پنجمین شاخصه فقیه ربانی: اطاعت اوامر مولا و تولی

این شاگرد آیت‌الله بهجت گفت: ویژگی پنجم که ما در وجود ایشان دیدیم و از شاخصه‌های فقهای ربانی است، اطاعت اوامر مولا است. ایشان تولی عجیبی به مراتب ولایت امام عصر عجل الله تعالی داشتند. در سخنان و رفتارهای متعدد نشان دادند که متولی به ولایت امام زمان عجل الله تعالی هستند.

موسّس مرکز مطالعات راهبردی امام مهدی (عج) در بخش دیگری از گفت‌وگوی خود با فارس افزود: حضرت آیت الله بهجت بسیار به خواست امام زمان عجل الله تعالی در زندگی خود اهمیت می‌دادند. پیوسته تذکر می‌دادند که ما تحت اشراف امام عصر عجل الله تعالی هستیم و باید مواظب گفتار و رفتارمان باشیم. یک بار بنده از ایشان سوال کردم که اگر ما بخواهیم در ظهور امام عصر تعجیل شود، چه کار باید بکنیم؟ ایشان فرمودند: همان کارهایی که در عصر ظهور ایشان قرار است انجام دهیم را الآن انجام دهیم. اگر ایشان حاضر بود ما چه کارهایی را می‌کردیم و چه کارهایی را نمی‌کردیم؟ همان رفتارها و کارهای خوب را همین الآن انجام دهیم و بدی‌ها را همین الآن ترک کنیم، ظهور ایشان محقق می‌شود.

وی افزود: به هر حال التزام به مراتب ولایت امام عصر عجل الله تعالی یکی از ویژگی‌های ایشان بود.

تولی شفاف آیت‌الله بهجت نسبت به ولی فقیه و نظام

صالح‌نیا ادامه داد: در درجه بعد، تولی بسیار شفافی نسبت به فقیه مبسوط الید یعنی حضرت امام رضوان الله تعالی علیه و مقام معظم رهبری داشتند. در طول دورانی که ما در محضر ایشان بودیم حتی یک انتقاد علمی را ندیدیم که ایشان از نظام داشته باشند. آیت الله بهجت در عمل، حفظ نظام را شعار خود قرار داده بودند. مراتب ارتباطات خوبی با حضرت امام (ره) و مقام معظم رهبری داشتند که در مصاحبه‌های مختلف، شاگردان و نزدیکان ایشان به آن پرداخته‌اند. این 5 شاخصه و ویژگی، ویژگی‌هایی است که در روایت امام حسن عسکری علیه‌السلام که مرحوم طبرسی در جلد دوم، صفحه 263 کتاب احتجاج نقل کرده است.

زندگی ساده ایشان پیام‌های زیادی برای علما، مسئولان و جوانان دارد

استاد حوزه علمیه قم گفت: ایشان زندگی پیام داری داشتند. بر خلاف خیلی از زندگی‌ها که اساسا پیام ندارند و یا پیام‌های گذرا و ناچیزی دارند، زندگی ایشان بسیار پرمعنا و پر پیام بود. من به جهت اینکه مخاطبان راحت‌تر با این بحث ارتباط برقرار کنند، این پیام ها را در سه محور عرض می کنم.

پیام‌های عملی آیت الله بهجت به علما

حجت‌الاسلام صالح‌نیا در بخش دیگری از گفت‌وگوی خود با فارس اظهار داشت: در مرحله اول زندگی ایشان پیام‌هایی برای علما داشت. از این پیام‌های شاخص می‌توانیم زهد و ساده زیستی ایشان را نام ببریم. حضرت آیت الله بهجت زندگی بسیار زاهدانه‌ای داشت و بسیار ساده زیست بود. تا همین نزدیک‌های وفاتشان، پیاده به محل درس رفت و آمد می‌کردند. این اواخر که افتاده شده بودند و خیلی نمی‌توانستند راه بروند، یک پیکان مدل پایینی که از مریدان ایشان بود، ایشان را می‌برد و می‌آورد.

وی افزود: خانه ایشان بسیار محقر بود. بنده بین بزرگان از علما و مسئولین، خانه‌ای به محقری خانه ایشان ندیدم. در خانه‌ای بسیار قدیمی زندگی می‌کردند و در مقابل خواسته‌های مکرر علما، بازاری‌ها و... برای تعویض خانه ایشان، قبول نمی‌کردند. با اینکه خیلی‌ها حاضر بودند با کمال افتخار برای ایشان در هر جا که می‌خواست، خانه‌ای بخرند، ولی ایشان اجازه نمی‌دادند خانه‌ای ساخته و یا گرفته شود. حتی به پیشنهاد کسانی که این موضوع را مطرح می‌کردند، بی‌اعتنایی می‌کردند و من خودم بارها شاهد این موضوع بودم.

وی ادامه داد: پیام دیگر ایشان به علما جدیت در تربیت مردم بود. ایشان بسیار در تربیت عموم مردم از پیر و جوان و کوچک و بزرگ جدی بودند. اگر کسی از زن و مرد از ایشان سوالی داشتند، بدون اینکه آنها را به دفتر ارجاع بدهند، بسیار راحت جواب می‌دادند. در سه وعده‌ای که برای نماز و دو وعده‌ای که برای درس حاضر می‌شدند و یک وعده‌ای که هر روز به حرم مطهر حضرت معصومه سلام الله علیها می‌رفتند، همیشه به صورت پیاده از منزل خارج می‌شدند. برای مردم چه چیز بهتر از اینکه با یک فقیه که 6 بار در زمان‌های معین از خانه‌اش خارج می‌شود و بعد از یکی دو ساعت دوباره برمی‌گردد، دیدار داشته باشند. مردم خیلی راحت در کوچه و بین راه حرم حضرت آیت الله بهجت را می‌دیدند و ایشان به سوالات آنها پاسخ می‌گفتند.

موسّس مرکز مطالعات راهبردی امام مهدی(عج) گفت: پیام دیگر ایشان به علما و بزرگان این است که آیت‌الله بهجت دارای شخصیت حقیقی در علم و ایمان بود. ایشان به معنای واقعی کلمه عالم و مومن بود. علم و ایمان بدون شعار در وجود ایشان بود. نیازی به تظاهر نبود و هر کس که به ایشان نزدیک می‌شد، این بزرگی حقیقی را می‌دید.

وی در توضیح بیشتر این گفته خود اظهار داشت: بعضی از شخصیت‌ها فقط شخصیت‌های حقوقی‌اند و اگر شخصیت حقوقی را از آنها بگیری، چیز خاصی باقی نمی‌ماند. بر خلاف شخصیت‌های بزرگی چون حضرت امام (ره)، مقام معظم رهبری و آیت الله بهجت که حتی اگر شخصیت‌های حقوقی چون مرجعیت، رهبری و ... را از آنها بگیریم، باز هم فی نفسه دارای شخصیت‌های والایی هستند.

پیام‌های آیت‌الله بهجت به مسئولان نظام

استاد حوزه علمیه قم گفت: مرحله بعد پیام‌های ایشان به مسئولان نظام است. پیام آیت‌الله بهجت به مسئولان را نیز در سه محور عرض می‌کنم. خدمت به مردم یکی از پیام‌های زندگی ایشان است. بسیار انسان خدومی بودند. گاهی وقت‌ها برای خیلی‌ها با اینکه آنها درخواستی نداشتند، پول می‌فرستادند. بنده شنیدم قبل از انقلاب برای خیلی از خانواده‌های مبارزان که توسط ساواک دستگیر شده بودند، بدون درخواست آنها پول می‌فرستادند تا در زمانی که بی سرپرست هستند، دچار مشکلات مالی نباشند. در بین راه اگر کسی از ایشان تقاضایی داشت، ولو تقاضای مادی ایشان در همان جا جواب مثبت می‌دادند.‌

وی افزود: آیت الله بهجت حل مشکلات مردم را یک فرصت می‌دانست. این برای مسئولان ما خیلی پیام دارد. مسئولان باید از وجود آیت الله بهجت این امور را یاد بگیرند که وقتی فردی با مشکلی به آنها مراجعه می‌کند، این را برای خود یک فرصت بدانند. باید مشکل مردم را مشکل خودشان بدانند و در این کار با خدا معامله کنند.

این شاگرد آیت‌الله بهجت ادامه داد: پیام دیگر ایشان به مسئولان، آلوده نشدن به دنیاست. در ایامی که ایشان مرجع بوده و به نوعی مسئول امور دینی مردم بودند، گاهی میلیاردها پول در طول یک ماه به دفتر ایشان می‌آمد. ایشان از این پول‌ها همان طور که در قبل عرض کردم حتی یک وسیله رفت و آمد معمولی هم برای خود تهیه نکرد. یا برای خانه خودش نیز که خانه‌ای با وضعیت بسیار پایین و با دو یا سه اتاق بسیار محدود بود، امکانات خاصی ایجاد نکرد.

وی گفت: تواضع و احترام به دیگران و مردم یکی دیگر از پیام های ایشان به مسئولان است. من خواهش می‌کنم از مسئولان نظام جمهوری اسلامی که از رفتار آیت الله بهجت، تواضع و احترام به مردم و فروتنی در برابر آنان را که ولی نعمت آنها هستند را یاد بگیرند.

پیام‌های آیت الله بهجت به جوانان

صالح‌نیا گفت: مرحله سوم پیام ایشان به جوانان است. پیام زندگی حضرت آیت الله بهجت به جوانان را نیز در سه بخش عرض می‌کنم. جوانان عزیز اگر به زندگی امثال ایشان دقت کنند، می‌بینند که از نظر آقای بهجت رشد روحی اساسی‌ترین کار برای یک جوان بود. ایشان هم در جوانی خودشان به دنبال رشد روحی بودند و نتایج بسیار خوبی گرفته بودند و هم تا این اواخر مواظب بودند تا رشد روحی داشته باشند. شرکت ایشان در درس‌های مرحوم میرزا علی آقای قاضی که واقعا استاد برجسته کم نظیری در سیر و سلوک بودند، خیلی موثر بود. جوانان حتما باید استاد داشته باشند. بنده از جوانان و دانشجویان و طلبه‌ها خواهش می‌کنم که حتما استاد اخلاق و تربیت و استاد سیر و سلوک داشته باشند. انسان بدون استاد نمی‌تواند موفق باشد و به جایی برسد. لذا جوانان دانشجو و طلبه‌ای که استاد ندارند، نباید امید رشد معنوی و روحی خاصی را داشته باشند.

پژوهشگر حوزه علمیه گفت: پیام دیگری که زندگی ایشان برای جوانان داشت نظم و برنامه ریزی بود. ایشان بسیار انسان منظمی بودند. علی رغم اینکه ما در این اواخر ایشان را درک کردیم که حدود 80 -90 سال داشتند، اما بسیار با برنامه ریزی عمل می‌کردند. اگر انسان ایشان را نمی‌شناخت، برنامه ریزی ایشان به گونه‌ای بود که این طور به نظر می‌آمد که ایشان باید بسیار جوان‌تر باشند.

وی ادامه داد: نمازها و درس‌ها و زیارت هر روزه ایشان به حرم مطهر حضرت معصومه (سلام الله علیها)، همه طی برنامه ریزی دقیقی بود. ایشان نظم عجیبی در کردار و گفتار داشتند. کسی نمی‌توانست از ایشان حرف اضافی بشنود، چون ایشان دائم الذکر بودند. اصلا نمی‌گذاشتند زبانشان بیکار باشد و همیشه در حال ذکر بودند. در ابتدای جلسه درسشان آیاتی از قرآن را می‌خواندند. از خانه که خارج می‌شدند شروع به خواندن چهار قل معروف که مورد سفارش است، می‌کردند. ما می‌دیدیم در بین وقت‌هایی که بیکارند، مثلا وقتی شاگردان هنوز جمع نشده‌اند، ایشان زیارت عاشورا می‌خواندند و لعن‌ها و سلام‌ها را می‌گفتند. معلوم بود که ایشان هر روز زیارت عاشورا را با صد لعن و صد سلام می‌خواند. همه اینها ممکن نیست مگر با نظم و برنامه ریزی .

صالح‌نیا افزود: پیام بعدی ایشان به جوانان، تلاشگری و خستگی ناپذیری بود. ایشان علی‌رغم کهولت سن واقعا خستگی ناپذیر بودند. اصلا نمی‌شد در چهره ایشان و یا طرز رفتارشان خستگی دید. البته کهولت سن، آثار خودش را بر فرد می‌گذارد ولی ما به تناسب سن ایشان می‌دیدیم که بسیار آدم سرزنده و سرحالی هستند.

روش ساده تربیتی آیت الله بهجت، مبتنی بر دو جمله

این شاگرد آیت الله بهجت گفت: روش تربیتی ایشان، روش ویژه ای بود. برخلاف خیلی از روش‌های تربیتی که بسیار پیچیده است و جوانها نمی‌توانند به آن نزدیک شوند، ایشان روش بسیار ساده‌ای داشتند که مبتنی بر دو جمله بود. اینکه «فرد باید به آنچه که می‌داند عمل کند و در آنچه که نمی‌داند، احتیاط کند» این دستور کلی و جامع و بسیار موثر در سیر و سلوک است.

صالح‌نیا گفت: اگر جوانی مقید به چنین دستوری باشد، روز به روز پیشرفت خواهد کرد. در عرصه مادی و معنوی ترقی خواهد کرد. ایشان روی این جمله تأکید داشت و مشکلات را از این می‌دانست که ما به دانسته‌هایمان عمل نمی‌کنیم. ایشان می‌فرمود که «واضحات زیر پاست». مثل اینکه همه می‌دانند نماز اول وقت و نماز جماعت چقدر خوب است، غیبت و بد زبانی چقدر بد است، ولی رعایت نمی‌کنند. لذا آیت الله بهجت در روش تربیتی خود در عین سادگی بسیار موثر بود. من خیلی تأکید دارم اگر کسی دنبال رشد است، باید به این روش توجه جدی داشته باشد.

جواهر کلام آیت‌الله بهجت از جواهر الکلام

استاد حوزه علمیه قم گفت: روش علمی ایشان، یک روش خاصی بود. ایشان اعتقاد زیادی به فقه جواهری داشتند. همان طور که حضرت امام (ره) اعتقاد عجیبی به فقه سنتی و جواهری داشتند، آیت الله بهجت هم همین طور بودند. ایشان کتاب جواهر الکلام مرحوم محمد حسن نجفی را که واقعا جزء افتخارات فقهی شیعه است، متن اصلی خودشان قرار داده بودند. در عین حال در این کتاب هم آزاد اندیشی داشتند. یعنی خیلی وقت‌ها نقدهایی را به مرحوم صاحب جواهر وارد می‌کردند که ما جاهای دیگر ندیده بودیم. لذا روش علمی ایشان مبتنی بر اعتماد بالایی به جواهر بود و در عین حال به آزاد اندیشی نیز اهمیت می‌دادند.

آیت الله بهجت به کوچکترین چیزی که مربوط به آخرت می‌شد، توجه داشتند

حجت‌الاسلام صالح‌نیا در پایان گفت: ایشان منش عملی و رفتاری زیبایی داشتند. در عین اینکه به جاذبه‌های دنیوی هیچ توجهی نداشتند، به همه چیز که مربوط به آخرت و خدمت به مردم بود توجه داشتند. ایشان با اینکه به داشتن ماشین و خانه و ... تا آخر عمرشان هیچ توجهی نکردند، اگر بیرون می‌آمدند و می‌دیدند بچه‌ای سوال دارد به آن بچه توجه داشتند. اگر پیر زنی در مسیر ایشان قرار می‌گرفت و پولی می‌خواست، توجه می‌کردند. به همه توجه داشته و احترام همه را حفظ می‌کردند. به ما که کوچکترین شاگرد ایشان بودیم، توجه می‌کردند و سوالهایمان را پاسخ می‌گفتند همانطور که به شاگردانی که 30-40 سال بود در درس ایشان حاضر می‌شدند، توجه داشتند.

وی تأکید کرد: ایشان واقعا یک نور پر بهجت و پر بها و پر جلوه بودند که در زندگی خیلی‌ها درخشیدند و به آن تغییر و جهت دادند.